ازدواج صوری؛ بازی با مفهوم خانواده یا راه گریزی از فشارهای اجتماعی؟
در سال‌های اخیر، پدیده‌ای به نام ازدواج صوری در فضای اجتماعی ایران و بسیاری کشورهای دیگر، تبدیل به یکی از موضوعات پُرچالش و پُرگفت‌وگو شده است. ازدواج‌هایی که نه از سر علاقه یا تعهد، بلکه برای رفع موانعی چون مهاجرت، کسری خدمت، کسب اقامت یا فشارهای خانوادگی و اجتماعی شکل می‌گیرند، هر روز ابعاد تازه‌تری از تأثیرات خود را نشان می‌دهند. اما معنی ازدواج صوری دقیقاً چیست و چرا باید آن را جدی گرفت؟
ازدواج صوری یعنی چه؟
ازدواج صوری یا ازدواج نمایشی، به ازدواجی اطلاق می‌شود که در آن دو طرف صرفاً برای رسیدن به هدفی مشخص و نه زندگی مشترک واقعی، اقدام به ثبت رسمی ازدواج می‌کنند. این هدف می‌تواند شامل معافیت از خدمت سربازی، گرفتن اقامت کشور دیگر، جلب رضایت خانواده‌ها یا حتی فرار از تنهایی باشد. در ظاهر، همه چیز شبیه یک ازدواج واقعی است، اما در باطن، هیچ‌گونه تعهد احساسی یا مسئولیتی میان زوجین وجود ندارد.
حکم ازدواج صوری در فقه و قانون چیست؟
از منظر فقه اسلامی و قوانین جاری کشور، ازدواج صوری بدون قصد واقعی تشکیل خانواده، نوعی فریب شرعی تلقی می‌شود. در فقه، نیت و قصد زوجین از ارکان اساسی ازدواج است؛ بنابراین اگر ازدواج صرفاً برای ظاهرسازی و بدون نیت واقعی باشد، مشروعیت آن زیر سؤال می‌رود.
از سوی دیگر، حکم ازدواج صوری در قانون مدنی نیز مشخص نشده، اما اگر این ازدواج منجر به تضییع حقوق طرفین یا اشخاص ثالث شود، قابلیت پیگرد حقوقی و حتی کیفری را دارد. برای مثال، اگر فردی از طریق ازدواج صوری اقدام به دریافت اقامت کشوری کند و دروغ بودن ازدواج مشخص شود، با عواقب قضایی و اخراج مواجه خواهد شد.
معایب ازدواج صوری؛ خسارت‌های خاموش یک تصمیم مصلحتی
در نگاه اول، ممکن است ازدواج صوری راه‌حل ساده‌ای برای حل برخی مشکلات به نظر برسد. اما معایب ازدواج صوری به‌مراتب گسترده‌تر و عمیق‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود:
-
بی‌اعتباری حقوقی: طرفین هیچ‌گونه تعهد واقعی به یکدیگر ندارند و اگر یکی از آن‌ها از شرایط سوءاستفاده کند، طرف مقابل تقریباً دست خالی است.
-
آسیب روانی: تجربه‌ی زندگی در یک رابطه بدون عشق و تعهد، به‌ویژه برای افرادی که در این ازدواج‌ها احساساتی درگیر شده‌اند، می‌تواند منجر به افسردگی و بحران هویتی شود.
-
پیامدهای اجتماعی: گسترش ازدواج‌های صوری می‌تواند اعتبار مفهوم ازدواج را در جامعه کاهش دهد و منجر به سردرگمی‌های فرهنگی و اخلاقی شود.
-
ضربه به کودکان: در مواردی که از چنین ازدواج‌هایی فرزندانی متولد می‌شوند، آنان بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. ضربه ازدواج صوری به کودکان شامل نبود پدر یا مادر واقعی در زندگی روزمره، بحران هویتی، طردشدگی و حتی سوءاستفاده‌های روحی می‌شود.
ازدواج صوری برای کسری خدمت؛ میان‌بر یا دام؟
یکی از انگیزه‌های اصلی جوانان برای ازدواج صوری، معافیت یا کسری خدمت سربازی است. برخی قوانین نظام وظیفه در ایران، تسهیلاتی را برای متأهلان در نظر گرفته‌اند. همین مسئله باعث شده برخی افراد برای برخورداری از این امتیازات، دست به ازدواج‌های ساختگی بزنند.
اما توجه به این نکته ضروری است که سازمان‌های مسئول، نسبت به این موارد بسیار حساس شده‌اند. در صورتی که صوری بودن ازدواج محرز شود، عواقب قانونی سنگینی در انتظار فرد خواهد بود. محرومیت از کسری خدمت، تشکیل پرونده تخلف و حتی مجازات مالی یا حبس، برخی از این پیامدهاست.
چرا ازدواج صوری همچنان رایج است؟
واقعیت این است که ساختار فرهنگی و فشارهای خانوادگی در برخی مناطق، فرد را مجبور به گرفتن تصمیم‌هایی می‌کند که هیچ همخوانی‌ای با نیازها و خواسته‌های درونی‌اش ندارد. برخی افراد برای فرار از تنهایی یا فشار جامعه برای ازدواج در سن خاص، یا حتی به‌دلیل مشکلات مالی، حاضرند تن به یک ازدواج صوری دهند.
علاوه بر این، برخی مهاجرت‌جویان، به ازدواج صوری به‌عنوان راهی برای اخذ اقامت کشورهای خارجی نگاه می‌کنند. در کشورهای اروپایی، ده‌ها پرونده در سال درباره ازدواج‌های جعلی برای اقامت مطرح می‌شود و دولت‌ها در حال طراحی سازوکارهای پیچیده‌تری برای شناسایی این موارد هستند.
ازدواج صوری؛ راهی که به ترکستان می‌رود
در نهایت، اگرچه ازدواج صوری در ظاهر می‌تواند راهی برای حل برخی معضلات به نظر برسد، اما در عمل با خود مشکلات و پیامدهای متعددی به همراه می‌آورد. این نوع از ازدواج نه‌تنها ساختار خانواده را دچار بی‌ثباتی می‌کند، بلکه ارزش‌های اجتماعی، هویت کودکان، و حتی اعتماد عمومی به نهاد ازدواج را مخدوش می‌کند.
پیشنهاد نهایی این است که سیاست‌گذاران، مشاوران خانواده و کارشناسان حقوقی، به‌جای نادیده گرفتن این پدیده، آن را به‌عنوان یک واقعیت اجتماعی بپذیرند و با اصلاح قوانین، ارائه مشاوره‌های دقیق و بالا بردن آگاهی عمومی، از بروز آن پیشگیری کنند.
