در سال‌های اخیر، مصرف رسانه‌ای کودکان ایرانی به یکی از چالش‌های جدی خانواده‌ها تبدیل شده است؛ مسئله‌ای که دیگر صرفاً یک دغدغه تربیتی نیست، بلکه به تهدیدی روانی و اجتماعی تبدیل شده است.
گزارش‌های رسمی از مرکز ملی فضای مجازی نشان می‌دهد که میانگین زمان استفاده روزانه کودکان ۷ تا ۱۲ ساله از ابزارهای هوشمند در ایران، در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۳.۵ ساعت در روز رسیده است. این رقم در شرایطی افزایش یافته که نظام تعلیم و تربیت و حتی ساختار خانواده، فاقد راهبرد مشخص در مواجهه با این روند است.
بررسی‌های میدانی پژوهشگاه علوم انسانی حاکی از آن است که بیش از ۶۵٪ والدین در ایران، فاقد الگوی ثابت و آگاهانه برای مدیریت رسانه‌ای کودک هستند. بسیاری از این خانواده‌ها یا با روش‌های محدودسازی مقطعی، یا با اعتماد کامل به کودک، عملاً از نقش راهبرانه خود فاصله گرفته‌اند.
والدین اغلب به‌جای شکل‌دهی گفت‌وگوی فعال با فرزند درباره رسانه، صرفاً رفتار مصرفی او را کنترل می‌کنند. نتیجه این الگو، پنهان‌کاری کودک و تشدید مصرف مخفیانه است.
براساس یافته‌های مشترک دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تربیت مدرس (۱۴۰۱)، بیشترین آسیب‌های ناشی از مصرف بی‌قاعده رسانه توسط کودکان، در حوزه‌های زیر بروز یافته است:
- تضعیف تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت
- کاهش تعاملات خانوادگی و اجتماعی
- گرایش به الگوهای رفتاری خشن یا هیجانی
- افت تحصیلی و اضطراب پنهان
به گفته کارشناسان، قرار گرفتن کودک در معرض محتواهای بدون فیلتر و طراحی‌شده برای اعتیادآوری (همچون ویدئوهای کوتاه، الگوریتم‌های تکراری و لایک‌محور) عملاً نقش خانواده را در شکل‌دهی سبک زندگی کودک تضعیف کرده است.
کارشناسان بر این باورند که برای مواجهه واقعی با این پدیده، خانواده‌ها باید به سمت “والدگریِ فعال دیجیتال” حرکت کنند؛ مفهومی که نه‌تنها شامل نظارت، بلکه شامل تعلیم سواد رسانه‌ای، ایجاد نظام گفت‌وگو، و ساخت جایگزین‌های غیردیجیتال است.
این موضوع در اسناد بالادستی تربیتی کشور از جمله سند تحول آموزش و پرورش نیز ذکر شده، اما همچنان به‌صورت سیاست‌های کلان باقی مانده و به ساختار خانواده‌ها وارد نشده است.
جمع‌بندی
اگرچه ابزارهای هوشمند بخشی از زیست کودک امروز شده‌اند، اما ناتوانی والدین در مدیریت آن، می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های گسترده‌تری در آینده نزدیک باشد.
ضرورت دارد نهادهای فرهنگی، آموزش و پرورش و نهاد های متولی رسانه، در همکاری مستقیم با خانواده‌ها چارچوبی بومی، پایدار و تخصصی برای والدگریِ رسانه‌ای طراحی و آموزش دهند.
